اضطراب جدایی در کودکان

اضطراب جدایی در کودکان یکی از چالش‌های رایج دوران رشد است. در این مقاله جامع، علائم، دلایل، راهکارهای درمانی مبتنی بر روان‌شناسی کودک و معرفی منابع علمی معتبر را بررسی می‌کنیم.

اضطراب جدایی در کودکان چیست؟

اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) یک اختلال روانی شایع در کودکان است که با ترس شدید و غیرمنطقی از جداشدن از والدین یا مراقب اصلی همراه است. بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، این اختلال زمانی تشخیص داده می‌شود که علائم حداقل ۴ هفته در کودکان و ۶ ماه در نوجوانان ادامه یابد و باعث اختلال در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا عاطفی شود.

علائم اضطراب جدایی بر اساس DSM-5: امتناع از رفتن به مدرسه یا مهدکودک به دلیل ترس از جدایی. – کابوس‌های مکرر با موضوع جدایی. - شکایت‌های جسمی بدون علت پزشکی (مانند سردرد، دل‌درد یا حالت تهوع). - نگرانی مداوم درباره وقوع حوادث ناگوار (مثل مرگ والدین). - اجتناب از فعالیت‌های مستقل (مانند خوابیدن در اتاق جدا). 

آمارهای کلیدی: بر اساس مطالعات انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA)، حدود ۴٪ از کودکان زیر ۱۲ سال به اختلال اضطراب جدایی مبتلا هستند و این میزان در دختران کمی بیشتر از پسران است.

دلایل علمی بروز اضطراب جدایی 

1. عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی مطالعات نشان می‌دهد کودکان باسابقه خانوادگی اضطراب یا افسردگی، ۳ برابر بیشتر در معرض این اختلال هستند.
2. سبک دلبستگی ناایمن بر اساس نظریه جان بالبی، روان‌شناس برجسته، کودکانی که دلبستگی ناایمن (Ambivalent Attachment) دارند، در مواجهه با جدایی واکنش‌های هیجانی شدیدتری نشان می‌دهند. 
3. عوامل محیطی - تغییرات عمده زندگی (طلاق والدین، مهاجرت). - تجربه‌های تروماتیک (بستری‌شدن در بیمارستان یا از دست دادن حیوان خانگی). - سبک فرزندپروری بیشازحد محافظ هکار (Overprotective Parenting). 

راهکارهای درمانی مبتنی بر شواهد علمی 

• درمان شناختی-رفتاری: مؤثرترین روش درمان اضطراب جدایی در کودکان است. در این روش کودک یاد می‌گیرد افکار منفی («مامان برنمیگرده») را با افکار واقع بینانه جایگزین کند. مطالعه های در مجله Journal of Anxiety Disorders* (2021) نشان داد ۷۰٪ کودکان پس از ۱۲ جلسه CBT بهبود قابل توجهی تجربه کردند.
• بازی درمانی (Play Therapy) در این روش، کودک از طریق بازی‌های نمادین (مثل عروسک بازی) احساساتش را بیان می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند بازی درمانی به ویژه برای کودکان زیر ۷ سال مؤثر است.
• آموزش والدین (Parent Training) برنامه‌هایی مانند SPACE (Supportive Parenting for Anxious Childhood Emotions)  به والدین می‌آموزد چگونه بدون تقویت اضطراب، از کودک حمایت کنند.
• نکات عملی برای والدین (بر اساس پژوهش‌ها) - تمرین جدایی‌های کوتاه: تحقیقات نشان می‌دهد جدایی‌های ۱۵ تا ۳۰ دقیق‌های روزانه، تحمل کودک را افزایش می‌دهد.

استفاده از ابزارهای بصری: یک تقویم با تصاویر برای نشان دادن زمان بازگشت والدین، اضطراب را کاهش می‌دهد

پاداش دهی به شجاعت: سیستم پاداش (مثل برچسب‌های ستاره) برای رفتارهای مستقلانه مؤثر است

جمع بندی:

اضطراب جدایی در کودکان نهتنها یک چالش هیجانی، بلکه یک مسئله چندوجهی با پایه‌های زیستی، روانی و اجتماعی است. استفاده از روش‌های مبتنی بر شواهد (مانند CBT و بازی درمانی) همراه با حمایت والدین، بهبودی قابل توجه ی ایجاد می‌کند. برای دسترسی به منابع تخصصی یا دریافت مشاوره، با کلینیک‌های معتبر روانشناسی کودک تماس بگیرید.

منابع:

American Psychiatric Association. (2013). *Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5÷​)*.

 - Kennedy, S. J., & Rapee, R. M. (2022). *Parental Overprotection and Child Anxiety*. Journal of Child Psychology.

Landreth, G. L. (2012). *Play Therapy: The Art of the Relationship*. Routledge.

Journal of Anxiety Disorders. (2021). *Long-term Outcomes of CBT for Childhood Anxiety*.